Drzewa vs infrastruktura – raport z monitoringu drzew podczas budowy zbiorników retencyjnych i kanalizacji deszczowej

Do połowy grudnia 2023 r. trwały prace przy zbiornikach retencyjnych i budowie kanalizacji deszczowej, jednej z największych inwestycji prowadzonej w Bydgoszczy w ostatnich latach. Od wakacji, kiedy rozpoczęły się główne prace przyglądaliśmy się temu, jak są traktowane drzewa podczas inwestycji.

Nasz monitoring był prowadzony dwutorowo – oglądaliśmy i dokumentowaliśmy wybrane inwestycje oraz wysłaliśmy wnioski o informacje do Urzędu Miasta Bydgoszczy, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Pytaliśmy czy poszczególne organy wydały decyzje dotyczące wycinek i nasadzeń drzew związanych z inwestycją prowadzoną przez wodociągi. Wcześniej w 2023 r. pytaliśmy wodociągi o to, które z budowanych zbiorników będą służyły do podlewania zieleni w mieście. Oto nasze ustalenia.

Ile drzew przewidziano do usunięcia?

W związku z inwestycją wydano decyzje ze zgodą na usunięcie 202 drzew należących do 23 gatunków. 61 drzew przeznaczonych do wycinki to drzewa wielopniowe. W jednym przypadku odmówiono wycinki z uwagi na brak zgody właściciela. Wśród wycinanych gatunków dominowały dęby szypułkowe (52 szt.), klony zwyczajne (42 szt.), klony jesionolistne (23 szt.), robinie akacjowe (21 szt.) i jabłonie (11 szt.).  Średni obwód wycinanych drzew wyniósł ponad 101 cm, a mediana 88,5 cm co pozwala oszacować wiek drzew w przedziale 40-70 lat (w zależności od gatunku). Oznacza to, że w większości przeznaczono do wycinki drzewa dorosłe, dobrze rozwinięte, zaadaptowano do swojego miejsca.

Lokalizacje wycinek

W związku z budową zbiorników retencyjnych i kanalizacji deszczowej najwięcej drzew przewidziano do wycinki przy ul. Grunwaldzkiej (w okolicach Kormoranów i Zimorodkowej) – 69 szt., na terenach nad Brdą za siedzibą MWiK sp. z o.o. i ROD Kolejarz – 18 szt., Skłodowskiej-Curie (16 szt.), Kaczyńskiego (15 szt.) oraz w okolicach Lęborskiej/Bałtyckiej (10 szt.).

Drzewa o wymiarach pomnikowych

Do wycinki zostały przeznaczone także jarzęby szwedzkie (8 szt.), z czego połowa rosnąca przy ul. Skłodowskiej-Curie  miała wymiary pomnikowe. Zgodnie z rozporządzeniem dotyczącym pomników przyrody minimalny obwód dla jarzębu by mógł zostać uznany za pomnik przyrody to 100 cm. Wymiary pomnikowe, czyli ponad 100 cm miało także 5 jabłoni rosnących w okolicy pętli tramwajowej przy ul. Lęborskiej i Bałtyckiej.

Wartość odtworzeniowa drzew

Dla drzew przeznaczonych do wycinki w badanych decyzjach policzyliśmy wartość odtworzeniową zgodnie z metodologią opracowaną Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa. To jedna z metod liczenia wartości drzewa, nie należy jej mylić z administracyjną opłatą za usunięcie drzewa. Wartość odtworzeniowa to próba przedstawienia w złotówkach, jaką kwotę trzeba przeznaczyć, bo odtworzyć wycięte drzewo – tak by miało taką samą wielkość, kondycję i wiek. Punkt wyjścia stanowi realny koszt wyprodukowania drzewa w szkółce, jego transportu, posadzenia i 3-letniej pielęgnacji. Metoda ta uwzględnia wartość biologiczną, lokalizację, funkcję w przestrzeni oraz stan zdrowotny. Należy wziąć pod uwagę, że wycena opiera się na wartości drzew pochodzących ze szkółek oszacowanej w 2010 r., nie uwzględnia inflacji z ostatnich lat, więc jest mocno zachowawcza.

W opraciu o powyższą metodę oszacowaliśmy wartość odtworzeniową drzew przeznaczonych do wycinki na ponad 2,1 mln zł. Najdroższe drzewo to jarząb szwedzki o wymiarach pomnikowych, którego wartość wyniosła ponad 102 tysiące zł. W pierwszej piątce znalazły się także inne jarząby, których wartość wyniosła od 52 do 98 tysięcy złotych.

Dla porównania kwota opłaty administracyjnej za usunięcie tej wielkości jarząbu wynosi ponad 32 tysiące złotych.

 

Wartość usług ekosystemowych

Szacując wartość usług świadczonych przez drzewa korzystaliśmy z analizy korzyści na zasadach zaproponowanych przez Arnolda Bernaciaka i Monikę Wojcieszak. Policzyli oni ile drzewo o określonym obwodzie produkuje tlenu, pochłania dwutlenku węgla oraz zatrzymuje i odparowuje wody w ciągu roku. Każdą z tych czynności wycenili na podstawie cen rynkowych (dane z 2013 r.). Metoda ta została wykorzystana do policzenia wartości drzew na terenie Gniezna [Bernaciak, Wojcieszak 2014]. Wycena ta również nie uwzględnia inflacji, podane wartości należy uznać za mocno zachowawcze.

Z naszych wyliczeń wynika, że wycięte drzewa dostarczały rocznie usług mieszkańcom Bydgoszczy o wartości ponad 146 tysięcy złotych. Średnio jedno drzewo produkując tlen, pochłaniając CO2 oraz zatrzymując wodę pracowało za 725 zł rocznie.

Porównaliśmy wartość świadczonych usług drzew wycinanych i drzew nasadzanych. Pomimo tego, że nowych drzew jest 2,5x więcej, nie kompensują one świadczonych przez wycięte drzewa usług. Wartość usług ekosystemowych nasadzeń zastępczych to jedynie nieco ponad 20 tys. zł.

Jakie były przyczyny wycinek?

Główną przyczyną wycinek wskazaną w decyzjach była realizacja kolejnych zadań związanych z budową kanalizacji deszczowej i zbiorników retencyjnych. Z tego powodu przeznaczono do wycięcia 192 drzewa. Zła kondycja była przyczyną usunięcia 10 drzew. W przypadku dwóch drzew rosnących przy Unii Lubelskiej jako przyczynę (poza kolizją z inwestycją) wskazano zły stan fitosanitarny oliwnika wąskolistnego i klonu zwyczajnego. Zły stan obok realizacji inwestycji był także przyczyną wycinki wiązu rosnącego przy Placu Weyssenhoffa. Jako suche i obumierające określono też klony i kasztanowca rosnace przy ul. Filareckiej. Z podobnych przyczyn – złej kondycji i inwestycji został usunięty klon jesionolistny przy ul. Powstańców Wielkopolskich.

To oznacza, że 95% wyciętych drzew było w dobrej kondycji,  a przyczyną ich usunięcia była sama inwestycja.

Nasadzenia zastępcze

W ramach nasadzeń kompensacyjnych zostanie posadzonych 494 drzew, co pozwala wyliczyć współczynnik nasadzeń na 2,45 –  za każde jedno posadzone drzewo zostaną posadzone ponad dwie sztuki. Najwięcej zostanie posadzonych drzew następujących gatunków: lipy drobnolistnej, platana klonolistnego, jarzębów szwedzkich, wiśni piłkowanej, klonów jaworów, klonów zwyczajnych, jabłoni ozdobnych, brzóz brodawkowatych i klonów czerwonych. Łącznie do nasadzeń zastępczych zostanie wykorzystanych 35 różnych gatunków.

Lokalizacje nasadzeń

Jeżeli chodzi o lokalizację nasadzeń, nie pokrywają się one w 100% z miejscami wycinek. Najwięcej drzew zostanie posadzonych w Parku nad Starym Kanałem (65 szt.), przy ul. Walecznych (44 szt.), Powstańców Wielkopolskich (38 szt.), Kaczyńskiego (35 szt.), Sowiej (30 szt.), Bydgoskich Przemysłowców (26 szt.), Jana Pawła II (21 szt.), Babiej Wsi (20 szt.). i Bora Komorowskiego (17 szt.)

Drzewa rosnące obok prowadzonych inwestycji

Od sierpnia przyglądaliśmy się też budowie części zbiorników i kanalizacji deszczowej. Były to zadania realizowane przy ul. Nowodworskiej/Orlej/Podgórnej, Mazowieckiej, Wiatrakowej, Skorupki, Kamiennej, Stawowej, Mickiewicza, Słowackiego, Krakowskiej, Placu Kościeleckich, Gnieźnieńskiej. Członkinie i członkowie stowarzyszenia MODrzew biorący udział w monitoringu przyglądali się drzewom na placach budowy oraz drzewom sąsiadującym z placami.  Zwracaliśmy uwagę na zabezpieczenie drzew, składowanie materiałów, ruch pojazdów pracujących na budowie. Patrzyliśmy też na treść tablic informacyjnych.

Ochrona drzew

Na placach budowy często znajdowały się drzewa. Najpowszechniejszą formą ochrony jest obłożenie pni deskami. Nie spotyka się zabezpieczenia korzeni poprzez wyznaczenie strefy ochrony drzewa lub korony, np. poprzez podwiązanie gałęzi. W niektórych miejscach drzewa są narażone na uszkodzenia ze względu na składowanie materiałów budowlanych, ruch sprzętu budowlanego w pobliżu, czy zaleganie śmieci i gruzu pod drzewami. Znaczna część drzew nie jest odpowiednio zabezpieczona.

Tylko w jednym przypadku – na placu Kościeleckich dla kasztanowca została wyznaczona strefa ochronna drzewa (SOD). Stało się tak jednak nie na skutek działania MWIK sp. z o.o., lecz wcześniej prowadzonych prac przez firmę Czill, która w ten sposób zabezpieczyła na czas prac wszystkie kasztanowce.

Uszkodzenia drzew

W niektórych miejscach zauważalne były uszkodzenia mechaniczne drzew, ułamane gałęzie, rany po cięciach. W niektórych przypadkach drzewa były zasypane ziemią lub piachem, co może negatywnie wpływać na ich zdrowie. Prace ziemne były często prowadzone zbyt blisko drzew, co może prowadzić do odsłonięcia lub podcięcia korzeni.

Ogrodzenia i ochrona drzew poza placem budowy

W niektórych przypadkach drzewa na placach budowy były wydzielone ogrodzeniem, ale często brakuje jednoznacznego wygrodzenia. W sąsiedztwie placów budowy również znajdują się drzewa, które były częściowo zabezpieczone przed wpływem prac budowlanych. W trakcie budowy zbiorników gałęzie traciły także drzewa rosnące poza wygrodzonym placem budowy – działo się tak najcześciej na skutek manewrującego sprzętu budowalnego.

Informacja o inwestycji i dofinansowaniu

W trakcie monitoringu stwierdziliśmy, że w większości przypadków tablice informacyjne o inwestycjach były nieobecne, jedynie dla części inwestycji były widoczne stosowne informacje.

Wnioski wskazują na znaczące różnice w podejściu do ochrony środowiska i drzew na różnych placach budowy w Bydgoszczy. Istnieje potrzeba bardziej spójnych i skutecznych praktyk w celu lepszej ochrony drzew i środowiska naturalnego podczas realizacji projektów budowlanych. Z pewnością drzewom nie sprzyjało szybkie tempo realizacji inwestycji, a także brak Bydgoskich Standardów Zieleni.

Pergola przy ul.Krakowskiej

W związku z przebudową kanału deszczowego na ul. Krakowskiej pergola miała zostać rozebrana i odtworzona po zakończeniu prac budowlanych. W połowie września, gdy informacja na ten temat została nagłośniona w mediach społecznościowych,  Miejskie Wodociągi i Kanalizacja poinformowały, że prace będą prowadzone tak, by nie ingerować w obiekt. Zdaniem mieszkańców głębokie odwierty i praca ciężkiego sprzętu wpłynęły także na sąsiednie budynki – w trakcie prac domy „drżały w posadach”, popękały ściany i spadały półki ze ścian. W związku z tym przygotowaliśmy petycję, w której postulujemy o:

1.Natychmiastowe zapewnienie ochrony pergoli przed negatywnym wpływem prowadzonych prac budowlanych.
2.Przeprowadzenie ekspertyzy budowlanej w celu oceny aktualnego stanu pergoli i potrzebnych działań ochronnych.
3.Podjęcie niezbędnych prac konserwatorskich i restauratorskich zgodnie z wynikami ekspertyzy.

Petycję można podpisać na platformie petycje online>>>

Zastosowanie zbiorników retencyjnych – podlewanie roślin czy parking?

Dwukrotnie zapytaliśmy MWiK sp. z o.o. o wskazanie zbiorników, które będą służyć do podlewania zieleni. W marcu nie uzyskaliśmy odpowiedzi, z kolei we wrześniu otrzymaliśmy informację, że do podlewania będą wykorzystywane następujące zbiorniki:

• na skwerze Leszka Białego/Markwarta
• przy ul. Waleniowej/Kolbego
• przy ul. Odrzańskiej
• przy ul. Mickiewicza
• na Placu Wolności.

Od połowy listopada – kiedy zaczęły być oddawane poszczególne inwestycje widzimy, że część zbiorników retencyjnych jest wykorzystywana jako miejsca parkingowe. Dzieje się tak przy Wałach Jagiellońskich, Lenartowicza/Solskiego czy ul. Wiatrakowej. W dniu 18 grudnia 2023 r. wysłaliśmy do MWiK pismo z pytaniem czy można parkować na zbiornikach retencyjnych. Do dziś nie dostaliśmy odpowiedzi.

Podsumowanie

Realizowany przez MWIK projekt to przede wszystkim budowa tzw. szarej retencji – podziemnych zbiorników i kanalizacji.  Nie zapewnia ona takich korzyści jakie daje zielona retencja, czyli ogrody deszczowe, oczka wodne, niecki, nasadzenia odpowiednich roślin. Szara retencja magazynuje wodę pod ziemią – bez wykorzystania naturalnej właściwości retencyjnych gatunków roślin czy samej gleby. Szara retencja nie poprawia mikroklimatu w czasie upału, nie przekłada się na bioróżnorodność w mieście. Nie pomoga też w tworzeniu zieleni miejskiej.  Dla porównania – tak na przykład wyglądają zbiorniki retencyjne w Gdańsku: http://www.gdmel.pl/zbiorniki-retencyjne

Obserwując proces tworzenia zbiorników retencyjnych i sposób promowania ich jako inwestycji ekologicznej, niejednokrotnie nachodziły nas wątpliwości, czy jednak przyroda nie ucierpiała na tym w zbyt dużym stopniu i czy te wątpliwe, niewielkie korzyści ekologiczne są warte tak ogromnych nakładów pracy, pieniędzy i paraliżu całego miasta. Tym bardziej, że w niektórych zielonych do tej pory lokalizacjach mamy obecnie beton i parkujące samochody.

Uważamy, że najwyższy czas zacząć traktować zieleń i drzewa jako realny majątek naszego miasta. Drzewa i świadczone przez nie usługi to policzalne kwoty, które powinny być uwzględniane w rachunkach kosztów i korzyści inwestycji.

Znamienne jest zestawienie wartości odtworzeniowych oraz wartości usług ekosystemowych drzew wytypowanych do wycinki oraz drzewek, które zostaną zań nasadzone. Wartość odtworzeniowa drzew, które zostaną wycięte to 2,1 mln zł. Ten sam wskaźnik dla drzew, które zostaną nasadzone to 575 tys. zł. Wartość pełnionych usług ekosystemowych drzew, które utracimy to 146 tys. zł/rok. Praca drzew, które zostaną posadzone w zamian to 20 tys. zł/rok. Trudno jest mówić o jakiejkolwiek kompensacji. Przy dużych, miejskich inwestycjach zielona infrastruktura zawsze zostaje zubożona.

MWiK zapowiada budowę kolejnych zbiorników retencyjnych. Uważamy, że potrzebna jest zmiana filozofii i uzupełnienie powstałej infrastruktury zieloną retencją. Kanalizacja deszczowa i podziemne zbiorniki retencyjne, choć potrzebne, nie będą pełnić takich funkcji jak obiekty zielonej retencji.

Nasze rekomendacje

1. W Bydgoszczy powinny pojawić się rozwiązania tzw. zielonej retencji –  oczka wodne, niecki, ogrody deszczowe.
2. W trakcie inwestycji należy chronić nie tylko pień drzewa, lecz również jego korzenie i koronę – brak ochrony korzeni często wpływa na późniejszą kondycję drzew.
3. W trakcie inwestycji należy prowadzić nadzór przyrodniczy – inwestor powinien zadbać, by drzewa znajdujące się na placu budowy lub w jego sąsiedztwie były odpowiednio zabezpieczone.
4. Należy jak najszybciej przyjąć i wdrożyć Bydgoskie Standardy Zieleni.
5. Należy odpowiednio informować o powstałych i istniejących zbiornikach retencyjnych – dobrym przykładem może być strona wodociągów w Gdańsku.

Linki i dokumenty

Dane dotyczące wycinek [LINK DO DOKUMENTU]

Dane dotyczące nasadzeń [LINK DO DOKUMENTU]

Wycena usług ekosystemowych – drzewa wycinane [WYCENA USŁUG EKOSYSTEMOWYCH – WYCINKI]

Wycena usług ekosystemowych – nasadzenia [WYCENA USŁUG EKOSYSTEMOWYCH – NASADZENIA]

Skany decyzji o wycinkach i nasadzeniach [LINK DO SKANÓW DOKUMENTÓW]

Dorda A., 2017. Ile warte są drzewa – przed i po wycince? Przegląd Przyrodniczy XXVIII, 2, 3-22

Bernaciak A., Wojcieszak M. 2014. Wycena wartości drzew na terenach zurbanizowanych metodami kosztu odtworzenia i analizy korzyści (przykład miasta Gniezna), Economics and Environment nr 4 (51), s.187-197

Kosiba A. 2010. Analiza porównawcza wyceny drzew według obowiązującej ustawy i metody IGPiM/SGGW. Człowiek i Środowisko 39 (2): 29–47.

Spis monitorowanych inwestycji

• C3_K14_5.2 – „Rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w rejonie skrzyżowania ulic: Podgórnej, Nowodworskiej i Orlej w Bydgoszczy – Zbiornik retencyjny nr 2 wraz z podłączeniami”
• C1_K2_6.5_6.6 – „Retencja kanałowa nr 2 i 3 – budowa kolektora deszczowego w ulicy Mazowieckiej w Bydgoszczy”,
• C3_K15_6.4_6.8 – „Rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w ul. Wiatrakowej w Bydgoszczy – Zbiornik retencyjny nr 4 – Dławienie nr 4
• C3_K13K13.1_4.15_4.29_4.30 – „Budowa odcinka kanalizacji deszczowej – retencja kanałowa nr 4 – zadanie nr C3_K13K13.1_4.15, kanał deszczowy nr 5A – zadanie nr C3_K13K13.1_4.29, kanał deszczowy nr 5B – zadanie nr C3_K13K13.1_4.30 w ul. Skorupki w Bydgoszczy
• C2_K8K9_4.9_4.10 – „Kolektor połączeniowy nr 2 – budowa kanału deszczowego w rejonie ul. Kasztanowej oraz kolektor połączeniowy nr 3 – budowa kanału deszczowego w rejonie ul. Kamiennej”
• C3_K10K10.1_3.2 – „Budowa zbiornika retencyjnego nr 2 wraz z połączeniami sieciowymi oraz instalacjami obiektowymi w rejonie ul. Stawowej w Bydgoszczy”
• C3_K10K10.1_3.5 – „Rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w rejonie ul. Stawowej – Zbiornik retencyjny nr 5
• C1_K6_8.1 – „Budowa zbiornika retencyjnego nr 1 wraz z połączeniami sieciowymi, instalacjami obiektowymi oraz systemem oczyszczania wód opadowych i roztopowych do podlewania zieleni w Alei Mickiewicza w Bydgoszczy”
• C2_K4K5_3.2 – „Rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w rejonie ul. Słowackiego – Zbiornik retencyjny nr 2
• 25 C2_K8K9_4.13 „Kanał deszczowy nr 1 w ul. Jagiellońskiej oraz w ul. Krakowskiej do posesji nr 18 i 21 wraz z przebudową sieci wodociągowej, sanitarnej i gazowe
• C3_K15_6.3_6.7 – „Rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej w rejonie Placu Kościeleckich w Bydgoszczy na dz. nr 89 i 90. Zbiornik retencyjny nr 3 wraz z połączeniami.”
• 35 C3_K13K13.1_4.24_4.35 – „Budowa odcinka kanalizacji deszczowej – przebudowa nr 3, kolektor połączeniowy nr 4 w ul. Gołębiej i Gnieźnieńskiej w Bydgoszczy”,

Osoby monitorujące drzewa w czasie budowy zbiorników:
Marzena Błaszczyk, Emilia Czekała, Aleksandra Jankowska, Aleksandra Maćkowiak, Łukasz Sołtys, Przemysław Świetlik