Niedocenione lasy, zapomniany ZACHEM i 2ha zielono-niebieskiej infrastruktury

Przedstawiamy nasze uwagi w konsultacjach Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Bydgoskiego Obszaru Funkcjonalnego. 

O co chodzi?

Strategia ZIT dla obszaru funkcjonalnego to plan działania dla Bydgoszczy i ościennych gmin, które pokazuje jak będą realizowane inwestycje z funduszy unijnych w najbliższych latach. Taki plan ułatwia miastom i gminom współpracę, wspólne zadbanie o zasoby czy poradzenie sobie z problemami o większym zasięgu. Konsultacje Strategii oraz związanej z nią Prognozy oddziaływania strategii na środowisko trwały do 21.04.2023 r. Poniżej w linkach znajdziecie konsultowane dokumenty. W tym miejscu chcieliśmy podać link do strony urzędu, ale dokumenty zniknęły już z Biuletynu Informacji Publicznej.

Dokumenty przedstawione do konsultacji

Projekt Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Bydgoskiego Obszaru Funkcjonalnego 2030+
Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu strategii

Tło

Z uwagi na dokumenty opracowane w ostatnich latach takie jak: Europejski Zielony Ład, Strategia Bioróżnorodności, rezolucję Parlamentu Europejskiego w sprawie nowej strategii leśnej czy trwające prace nad tzw. nature restauration law coraz ważniejsze w inwestycjach finansowanych ze środków UE są kwestie środowiskowe. Wyzwania te nie ominą także inwestycji i działań realizowanych przez samorządy w naszym regionie. Pisaliśmy o tym przy okazji podpisania umowy partnerstwa pomiędzy Komisją Europejską a Polską.  Również w zaakceptowanym programie Funduszy Europejskich dla Kujaw i Pomorza na lata 2021-2027 znajdziemy zapisy dotyczące ochrony bioróżnorodności, ponieważ jest to jeden z celów szczegółowych programu:

Duży nacisk planuje się położyć na realizację inwestycji mających na celu zaadaptowanie miast do zmian klimatu, ze szczególnym uwzględnieniem wsparcia zielonej i niebieskiej infrastruktury. Wspierane będą działania pozwalające ograniczyć skutki ekstremalnych zjawisk klimatycznych w miastach, w tym przede wszystkim przyczyniające się do zwiększania powierzchni terenów zielonych, realizujące małą retencję wodną oraz pozwalające na skuteczne i efektywne gospodarowanie wodami opadowymi. 

Program Fundusze Europejskie dla Kujaw i Pomorza

Jak pod tym względem wypada ocena strategii?

Ubywa nam lasów

Jedną z naszych największych obaw budzą plany związane z powstaniem portu multimodalnego w Emilianowie. W strategii ta inwestycja została określona jako szansa dla regionu. Pomiędzy Bydgoszczą a Solcem Kujawskim ma zostać wycięte od 800 do 1000 hektarów lasu. Teren ten będzie zapleczem dla portów w Gdyni i w Gdańsku, na którym mają być składowane kontenery. Pod wycinkę mają pójść tereny leżące w Leśnictwie Żółwin. W strategii inwestycję opisano następująco:

[…]realizacja jest planowana w formie tzw. suchego portu, stanowiącego zaplecze dla portu zbożowego w Gdyni. Jego budowa ma na celu poprawę logistyki transportu – skróci czas oczekiwania na załadunek/przeładunek oraz zwiększy zdolność przeładunkową portów morskich w Gdyni i Gdańsku. Terminal będzie dawał możliwość przeładunku i zamiany środków transportu towarów, w szczególności towarów rolno-spożywczych. Będzie to również duże wzmocnienie potencjału Bydgoskiego Parku Przemysłowo-Technologicznego, sąsiadującego z suchym portem. Baza multimodalna może działać wyłącznie przy nawiązaniu współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi, takimi jak: porty rzeczne i morskie, spółki kolejowe oraz zarządu dróg publicznych. Realizacja przedsięwzięcia budowy portu i bazy przeładunkowej w okolicy Bydgoszczy ma umożliwić dalszy rozwój portów morskich Trójmiasta. Funkcjonowanie platformy multimodalnej Bydgoszcz – Solec Kujawski związane będzie z intensywnym wykorzystaniem drogi wodnej na przeszło 160 km odcinku Wisły, co wiąże się z potrzebą rewitalizacji tego odcinka rzeki.

Projekt Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Bydgoskiego Obszaru Funkcjonalnego, s. 50 

W tym samym dokumencie autorzy jako jeden z problemów dla Bydgoskiego Obszaru Funkcjonalnego diagnozują zmniejszającą się powierzchnię lasów.

Niekorzystnym procesem zachodzącym w Bydgoskim Obszarze Funkcjonalnym jest natomiast spadek powierzchni lasów, podczas gdy przeciętnie w Polsce i województwie kujawsko-pomorskim obserwowane były wzrosty.

Projekt Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Bydgoskiego Obszaru Funkcjonalnego, s. 67

W związku z tym nasz ekspert, dr. inż Maciej Korczyński przygotował opinię [link], którą przekazaliśmy wraz z uwagami do konsultacji. 

Dlaczego lasy w Emilianowie są cenne?

Powstanie platformy multimodalnej wiąże się z wycinką od 800 do 1000 ha lasów na terenie Leśnictwa Żółwin. Południowa część leśnictwa w społecznym odbiorze użytkowania przestrzeni uznana została jako trwale zajęta przez ekosystemy leśne. Świadczą o tym zapisy w stosunkowo nowych studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania właściwych gmin. Leśny krajobraz trwa tu od przynajmniej 150 lat. Daje to podstawę do uznania tego kompleksu leśnego jako „stary las”, który podlega szczególnej ochronie zgodnie z zapisami Europejskiego Zielonego Ładu. Lasy tego typu posiadają większą wartość przyrodniczą, większą odporność na stres oraz większy udział gatunków zoochorycznych. Zalesianie gruntów w ramach kompensacji przyrodniczej nie jest jednoznaczne z budową ekosystemu odpowiadającego potencjałowi posiadanemu przez las stary. Lasy odnawiane na siedliskach leśnych dają większe potencjał użytkowy. Nie są równoważne z zalesieniami na gruntach porolnych lub innych. 

W południowej części leśnictwa Żółwin występuje wiele gatunków chronionych, choć brak tu siedlisk przyrodniczych ważnych z punktu widzenia ochrony w formie obszarów Natura 2000 – obszarów, które zgodnie ze Strategią Bioróżnorodności UE mają ulegać powiększaniu.

Budowa „Parku przemysłowego Emilianowo” istotnie naruszy funkcjonowanie międzynarodowego korytarza ekologicznego „Wschodnia Dolina Noteci” oraz negatywnie wpłynie na obszar chronionego krajobrazu „Wydmy Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej”. Zostanie dokonane zajęcie i zniszczenie ekosystemów leśnych, zmniejszy się istotnie szerokość korytarza ekologicznego i obszaru chronionego krajobrazu. Wartość ekologiczna korytarzy ekologicznych jest wprost proporcjonalna do ich szerokości. Jednym z celów polityki państwa z zakresu utrzymania wysokiej jakości środowiska jest utrzymanie i budowa spójnej sieci korytarzy ekologicznych.

Obszary cenne przyrodniczo stanowią potencjał rozwoju lokalnego i regionalnego. Wszelkie ich uszczuplanie ogranicza ten potencjał. Realizacja tej inwestycji spowoduje zniszczenie gatunków chronionych, w tym dwóch z kategorią NT (bliski zagrożenia) w skali Polski i LC (wymagający uwagi) w skali Europy – widłaka goździstego i storczyka kruszczyka rdzawoczerwonego oraz ich siedlisk. Spowoduje także zniszczenie pola wydm śródlądowych, które w skali obszaru chronionego krajobrazu “Wydmy Kotlin Toruńsko-Bydgoskiej” można ocenić jako jedno z najwyraźniej ukształtowanych.

Mało ambitny cel, źle dobrane wskaźniki

Uważamy, że źle został zdefiniowany jeden z celów operacyjnych związanych ze środowiskiem. Cel 4.2 Zapobieganie negatywnym skutkom zmian klimatu i wzmocnienie potencjału środowiska przyrodniczego jest realizowany przez działania związane z poprawą stanu wód, powietrza i gospodarki odpadami. Znalazły się też zadania związane z błękitno-zieloną infrastrukturą i bioróżnorodnością, ale to łącznie 4 projekty, co nie jest zbyt ambitnym celem dla tak dużego obszaru. Są to działania niewątpliwie ważne, jednak w ramach celu operacyjnego 4.2 brakuje działań związanych z tworzeniem nowych parków, przestrzeni zielonych, zalesianiem, tworzeniem lasów ochronnych np. wokół Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Bydgoszczy czy Bydgoskiego Obszaru Funkcjonalnego.

Jednym ze wskaźników ma być powierzchnia zielonej infrastruktury wybudowana lub zmodernizowana w celu przystosowania się do zmian klimatu. Na koniec 2029 roku tego typu projekty zaplanowane w strategii osiągną powierzchnię 2 ha. Powierzchnia Bydgoskiego Obszaru Funkcjonalnego to 3338 km2, czyli 333800 ha. Oznacza to, że w ramach niniejszej strategii zielona infrastruktura wybudowana lub zmodernizowana w celu przystosowania do zmian klimatu stanowić będzie jedynie 0.0006 % obszaru. Zdajemy sobie sprawę, że równolegle do strategii realizowane przez gminy będą inne projekty. Jednak w dobie kryzysu klimatycznego takie podejście do kwestii związanych z klimatem i bioróżnorodnością jest nieadekwatne. Pokazuj też, że dalej rozwój rozumiany jest jako zabudowa terenów dotychczas niezabudowanych, a nie poprzez zwiększanie powierzchni czynnych biologicznie.

Jednym z projektów, który ma realizować ten cel, jest “Rozwój zieleni i retencji w Parku Centralnym”. Obawiamy się, że pod tym tytułem może kryć się budowa kąpieliska w tym miejscu. O tym, dlaczego warto poszukać innego miejsca pisaliśmy przy okazji konsultacji w 2021 roku.

Zaproponowaliśmy także, by do monitorowania skutków realizacji projektu Strategii w zakresie stanu środowiska dodać wskaźniki związane z wycinkami i nasadzeniami drzew oraz powierzchnią lasów. Proponujemy by na obszarze Bydgoszczy i gmin objętych strategią monitorowano:

• liczbę wyciętych drzew [szt.]
• liczbę nasadzonych drzew [szt.]
• powierzchnię lasów [ha]

Dodanie powyższych wskaźników we właściwy sposób pozwoli monitorować skutki realizacji strategii na stan środowiska. Należy podkreślić, iż ważna z punktu widzenia bioróżnorodności jest jakość terenów zieleni, a nie tylko ich powierzchnia. W inny sposób na otoczenie będzie oddziaływać 100 m2 trawnika, inaczej taki sam obszar parku czy lasu. Liczba wyciętych i nasadzanych drzew jest co roku przez wszystkie gminy sprawozdawana do GUS, tam też możemy znaleźć informację na temat powierzchni lasów, nie będzie więc problemu ze sprawozdawaniem powyższych danych.

Zapomniany ZACHEM

W dokumentach nie odniesiono się do zagrożeń jakie łączą się z zanieczyszczeniem na terenie byłych Zakładów Chemicznych “ZACHEM”. A przecież to zanieczyszczenie może mieć wpływ zarówno na realizację samej strategii, jak i stan środowiska do 2029 roku. 

Ze wszystkimi zgłoszonymi przez nas uwagami można zapoznać się tutaj.

Uwagi opracowali dr Aleksandra Janowska, dr. inż. Maciej Korczyński, Marzena Błaszczyk