Ważny wyrok ETPC w sprawie klimatu
W dniu 9 kwietnia br. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że Szwajcaria naruszyła Europejską Konwencję Praw Człowieka, nie podejmując odpowiednich działań przeciwko zmianom klimatycznym. Skarga złożona przez szwajcarskie stowarzyszenie dotyczyła niewystarczającej ochrony praw do życia prywatnego i dostępu do sądu w kontekście globalnego ocieplenia. Trybunał podkreślił, że Szwajcaria nie zaimplementowała odpowiednich przepisów i środków mających na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych oraz nie osiągnęła wyznaczonych celów redukcyjnych.
Skarżącymi w sprawie było Verein KlimaSeniorinnen Schweiz, stowarzyszenie promujące ochronę klimatu w imieniu swoich członkiń, seniorek, i cztery kobiety powyżej 80. roku życia, zgłaszające problemy zdrowotne nasilające się podczas fal upałów. W 2016 roku zwróciły się do władz Szwajcarii o podjęcie działań zgodnie z celami Porozumienia Paryskiego. Ich prośba została odrzucona przez szwajcarskie instytucje, argumentując, że skarżące nie są bezpośrednio dotknięte i nie działają w interesie publicznym. Skarga dotyczyła niewystarczających działań Szwajcarii na rzecz ochrony klimatu i braku dostępu do sądu.
Trybunał uznał, że artykuł 8 Konwencji (Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji) obejmuje prawo do skutecznej ochrony przez państwo przed negatywnymi skutkami zmian klimatu. Jednak cztery osoby składające wnioski indywidualnie nie spełniły kryteriów statusu ofiary i ich skargi zostały uznane za niedopuszczalne. W przeciwieństwie do nich, stowarzyszenie miało prawo składać skargi w imieniu osób mogących być narażonymi na konkretne zagrożenia związane ze zmianami klimatu.
Trybunał stwierdził, że Szwajcaria nie wywiązała się ze swoich obowiązków związanych ze zmianami klimatycznymi. Wskazano na krytyczne braki w krajowym prawodawstwie dotyczącym limitów emisji gazów cieplarnianych i nieosiągnięcie wcześniej ustalonych celów redukcji tych emisji. Mimo szerokiej swobody działania władz krajowych, Trybunał uznał, że nie podjęły one odpowiednich działań na czas, aby opracować i wdrożyć niezbędne prawo i środki w tej sprawie.
Trybunał uznał, że artykuł 6 § 1 Konwencji (Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd) ma zastosowanie do skargi stowarzyszenia dotyczącej skutecznego wdrażania środków łagodzących zgodnie z obowiązującym prawem krajowym. Stwierdzono, że szwajcarskie sądy nie przedstawiły przekonujących powodów, dla których uznały za niepotrzebne rozpatrywanie zasadności skarg stowarzyszenia, ignorując istotne dowody naukowe na temat zmian klimatu i nie traktując skarg poważnie. Wcześniej szwajcarskie sądy odrzuciły skargę stowarzyszenia, nie uwzględniając złożonych dowodów naukowych dotyczących zmian klimatu, co Trybunał uznał za naruszenie prawa do sądu.
Trybunał orzekł, że Szwajcaria naruszyła prawa do prywatności i dostępu do sądu, nie wdrażając środków przeciwko zmianom klimatycznym. Stwierdzono, że skutki globalnego ocieplenia zagrażają życiu i zdrowiu skarżących, wskazując na braki w szwajcarskim prawodawstwie i działaniach na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Trybunał podkreślił rolę państw w ochronie przed negatywnymi skutkami zmian klimatycznych, wymagając od Szwajcarii podjęcia konkretnych działań zgodnie z zobowiązaniami międzynarodowymi.
W orzeczeniu Trybunał przypomniał, że żaden artykuł Konwencji nie jest specjalnie zaprojektowany w celu zapewnienia ogólnej ochrony środowiska jako takiego (por. sprawa Kyrtatos przeciwko Grecji, nr 41666/98, § 52, ETPCz 2003-VI (fragmenty) oraz Cordella i Inni, cyt. powyżej, § 100) oraz że w tym celu inne instrumenty międzynarodowe i ustawodawstwo krajowe są lepiej dostosowane do zapewnienia takiej ochrony. We wcześniej sprawie Jugheli i inni przeciwko Gruzji, 38342/05, § 62, 13 lipca 2017 r. Trybunał wyjaśnił ponadto, że:
„Trybunał powtarza na wstępie, że art. 8 nie zostaje naruszony za każdym razem, gdy ma miejsce zanieczyszczenie środowiska. W Konwencji nie ma wyraźnego prawa do czystego i cichego środowiska, ale jeżeli osoba jest bezpośrednio i poważnie dotknięta hałasem lub innym zanieczyszczeniem, może pojawić się kwestia na podstawie art. 8 (…). Ponadto niekorzystne skutki zanieczyszczenia środowiska muszą osiągnąć pewien minimalny poziom, jeśli mają wchodzić w zakres art. 8 (…). Ocena tego minimum jest względna i zależy od wszystkich okoliczności sprawy, takich jak intensywność i czas trwania uciążliwości oraz jej skutki fizyczne lub psychiczne. Nie byłoby żadnego dyskusyjnego roszczenia na podstawie art. 8, gdyby zarzucana szkoda była znikoma w porównaniu z zagrożeniami dla środowiska nieodłącznie związanymi z życiem w każdym nowoczesnym mieście (…).”
Trybunał wskazał na zobowiązania wynikające z Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) oraz Porozumienia Paryskiego z 2015 roku, które mają na celu ograniczenie globalnego wzrostu temperatur i zminimalizowanie skutków zmian klimatycznych. Zobowiązania te dotyczą m.in. redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz adaptacji do zmieniającego się klimatu, aby chronić prawa człowieka w kontekście środowiskowym.
Dzisiejsze orzeczenie ustanawia precedens dotyczący tego, jak brak działań przeciwko zmianom klimatycznym może być postrzegany jako naruszenie praw człowieka, co może mieć implikacje dla wszystkich państw członkowskich Rady Europy, w tym Polski, w zakresie ich polityki klimatycznej i środowiskowej. Będzie stanowić inspirację dla innych organizacji w innych państwach, które mogą zdecydować się na składanie skarg w podobnych sprawach.
Źródła:
